Opinie: Rusland kiest bewust voor bevroren conflicten

17 februari 2019

Het lijkt niet rustig te worden aan de grenzen van Rusland. Elke keer ontstaat er weer een nieuw conflict dat maar blijft doorsmeulen (een "bevroren conflict"). Er zit echter meer achter; Rusland lijkt deze conflicten bewust in stand te houden.

Bevroren conflicten

In Georgië is er onrust in de deelrepublieken Abchazië en Zuid-Ossetië. In 2008 kwam daarbij dat Rusland beide republiekjes erkende als onafhankelijke landen. Vrijwel geen land volgde dat voorbeeld, op een enkele na met wat kunst en vliegwerk, en steun van Rusland. Dat er anno 2019 nog geen begin gemaakt is met het toewerken naar een oplossing, is mede te wijten aan de destabiliserende rol die Rusland hier heeft opgepakt.

Op de Krim brak in 2014 een crisis uit. Dit schiereiland was sinds eind 18e eeuw Russisch, totdat het in 1954 door de Oekraïner en Sovjetleider Chroesjtsjov aan Oekraïne werd geschonken, als gebaar van Russisch-Oekraïense vriendschap. Na een omstreden referendum volgde begin 2014 annexatie door Rusland. Ongeveer tegelijkertijd begon er een oorlog in Oost-Oekraïne die ook nu nog steeds aanhoudt. Rusland ontkent het officieel, maar in die strijd wordt Russisch materieel gebruikt en vechten Russische militairen mee.

Een ander conflict dat sinds het is begonnen niet meer is opgelost, vindt plaats aan de oostgrens van Moldavië. Dit Transnistrische conflict bestaat al sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. De burgeroorlog werd hier in 1992 gewonnen door Transnistrië doordat er nog een Russisch regiment gelegerd was. Deze is sindsdien niet meer vertrokken.

Er zijn meer bevroren conflicten met Russische betrokkenheid die Europa kunnen destabiliseren. Hiertoe kan ook de Syrische burgeroorlog gerekend worden, inclusief het probleem waar de gevangen Europese Syriëgangers na de oorlog naartoe moeten. Ondanks pogingen daartoe, lijkt het Kremlin nog geen grip te krijgen op de landen op de Balkan (voormalig Joegoslavië). De geschiedenis achter de bovenstaande conflicten leert echter dat al te driest of onhandig ingrijpen de situatie meteen op voorsprong van de Russen kan zetten.

Het begon zo goed...

Met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie eindigde ook de Koude Oorlog die de wereld decennialang in zijn greep had gehouden. Er ontstonden vijftien nieuwe staten, en daarnaast gingen de Warschaupact-leden verder onder westerse invloedssfeer, als lid van de NAVO en/of de Europese Unie. In de eerste twee decennia stond de uitbreiding van de NAVO naar het oosten bekend als een punt van zorg, maar het gold niet als een halszaak voor Moskou.

Bij de huidige Russische president Poetin lig dit anders, zo bleek openlijk voor het eerst in 2007 tijdens zijn toespraak voor de Sicherheitskonferenz in München. Hij verweet het Westen woordbreuk te hebben gepleegd en liet weten dat er een einde was gekomen aan wat hij de "monopolaire wereldorde" na de Koude Oorlog noemde.

Het is echter de vraag of er toezeggingen aan Gorbatsjov zijn gedaan om niet uit te breiden naar het oosten. Ten tijde van Reagan lag enkel nog de DDR op de bespreektafel. Van de kant van Reagans opvolger Bush zijn deze toezeggingen onwaarschijnlijk, al was het omdat hij de insteek van Lord Ismay volgde: to keep the Soviets out, the Americans in, and the Germans down. Ook is het de vraag of er toen zo nadrukkelijk afspraken zijn gemaakt over dit thema, omdat Gorbatsjov het volle geloof had in de trouw van bondgenoten als Tsjecho-Slowakije, Hongarije en Bulgarije, en hij zijn handen meer dan vol had aan de ontwikkelingen in eigen land.

Belemmering tot toetreding tot allianties

Zolang de situaties in landen als Oekraïne, Georgië, Moldavië, Servië, enz. niet stabiel zijn, is de toetreding tot westerse allianties uitgesloten. Artikel 5 van de NAVO voorziet erin dat "een aanval op één een aanval op allen" is. De bestaande lidstaten kijken dan ook wel uit voordat ze een land met een instabiele veiligheidssituatie opnemen in het bondgenootschap.

Daarnaast verhinderen bevroren conflicten de toegang van die landen tot de Europese Unie. Een goed voorbeeld is de tegenstand die het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne opriep in Nederland. Hiertegen werd het zogenoemde Oekraïnereferendum gehouden, dat voor een deel van de Nederlanders mede een 'Nee' was tegen tegen het lidmaatschap van Oekraïne van de EU. Daarnaast kent ook de EU een anti-aanvalsartikel vergelijkbaar met artikel 5 van de NAVO.

Ontwrichting als doel

Volgens historicus Arend Jan Boekestijn kan Rusland ook niet veel meer doen dan proberen Europa te verdelen en niet-democratische krachten te steunen. Door de uitgebreide corruptie in Rusland zit het land helemaal vast. Modernisering zou voor Poetin niet meer haalbaar zijn.

Een vergelijkbare constatering maakte het vakblad Foreign Policy (en) over de Russische entiteiten binnen de bevroren conflictgebieden. Op een schaal van 1 tot 7 voor politieke rechten en burgervrijheden (1=goed, 7=slecht) zijn Moldavië, Georgië en Oekraïne toch nog goed voor een 3, terwijl de afgescheiden Russische entiteiten blijven steken op een 6,5. Een bijkomstigheid is dat deze ontwrichtingen een positievere toekomst tegenhouden en noodzakelijke hervormingen in de weg staan. Ook dat is een reden op zich voor Rusland om die landen dwars te zitten. De regeringen van Kiev en Tbilisi mogen in de ogen van de Rusissche autoriteiten niet de kans krijgen om aan de Russische Federatie een succesvol democratisch alternatief te tonen.

Volgens Rob de Wijk, deskundig in internationale betrekkingen en veiligheidszaken, zijn de bevroren conflicten voor Rusland dan ook een bewuste keus. De boodschap aan nieuwe NAVO-leden is: "Wij accepteren niet dat we onheil gaan importeren. Dus je moet eerst vrij van conflicten zijn." Vanuit Russisch oogpunt noemt hij het dan ook een "verstandige strategie." Daartegenover stelt hij dat het Oostblok mogelijk "één groot Oekraïne was geworden" wanneer deze landen zich niet hadden aangesloten bij de NAVO. Volgens De Wijk is de snelle uitbreiding van de NAVO naar het oosten vanuit westers perspectief dan ook zeer verstandig geweest.